Kakao. Kiedyś dobro luksusowe, dziś produkowane na ogromną skalę. Szereg chorób, na które zapadają drzewa kakaowe, brak odpowiedniej żyzności gleby, a także problemy społeczno-ekonomiczne producentów sprawiają, że produkcja kakao jest w dużej mierze niezrównoważona. W odpowiedzi na te i podobne problemy powstał ruch fair trade. Czym jest kakao fair trade, a czym kakao ekologiczne, bio czy organiczne?

Pierwsze kakao fair trade

Początki ruchu fair trade w uprawie i produkcji kakao sięgają 1980 r., a pierwsza transakcja kakao w duchu sprawiedliwego handlu została zawarta w 1993 r. przez Max Havelaar Foundation [1]. Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku koncepcję certyfikacji produktów podejmowały kolejne organizacje w Japonii, Australii, Nowej Zelandii, Kanadzie i USA, a każda z nich miała swój odrębny znak certyfikacyjny. Wkrótce produkty spełniające wymogi sprawiedliwego handlu stały się rozpoznawalne oraz zaczęły docierać do klienta masowego. Wcześniej, towary oznaczone znakiem fair trade dostępne były jedynie na półkach tzw. Sklepów Świata, czyli w punktach handlowych, które sprzedawały wyłącznie produkty FT [2].

Fair trade a produkcja kakao

Chociaż kakao rokrocznie zwiększa swoją wartość rynkową oraz jest źródłem utrzymania dla milionów rolników, uprawa i produkcja kakao to stosunkowo trudna i niepewna praca. Wahania cen na giełdzie oraz niesprzyjające warunki atmosferyczne sprawiają, że sytuacja ludzi utrzymujących się z uprawy kakao jest niestabilna. Między ceną skupu ziarna i gotowego wyrobu w sklepie jest spora dysproporcja. Zarobki rolników są niskie, a poza problemami natury ekonomicznej, dotykają ich również problemy społeczne. Niestety, praca na plantacjach kakao wciąż bywa pracą przymusową, nierzadko pracują tam również dzieci.

Uprawa drzew kakaowca, które są bardzo delikatne, wrażliwe na zmienne czynniki atmosferyczne i podatne na choroby, jest bardzo wymagająca. Najpopularniejszą z chorób jest tzw. Witches’ Broom, która doprowadziła do niemal całkowitego wyniszczenia plantacji kakao w Brazylii w 1980 r. [7] Inna popularna choroba kakaowca, Fytoftoroza, może spowodować spadek produkcji kakao nawet o 20-30% [3]. Starzejące się drzewa z roku na rok dają także coraz mniej owoców, skutecznie obniżając efektywność ekonomiczną uprawy kakao, a tym samym skłaniając do sięgania po nieetyczne praktyki.

Przyszłość kakao fair trade

Ruch fair trade to nadzieja dla rolników i ich rodzin – wsparcie dla lokalnych biznesów oraz pracy rolników poprzez zapewnienie im godziwego wynagrodzenia oraz stabilnych warunków eksportu towarów. Rolnicy zrzeszani są w spółdzielniach Fairtrade, gdzie oferuje się im ustaloną kwotę minimalną wynagrodzenia, a często także premię do inwestowania w uprawy oraz projekty rozwojowe dla społeczności. Najczęściej jest to dostęp do czystej wody, budowa ośrodków zdrowia czy placówek edukacyjnych.

Optymistyczna jest także rosnąca świadomość społeczna oraz podejmowanie etycznych wyborów wspierających handel fair trade. Dla przykładu, w 2020 roku hurtowa sprzedaż netto „sprawiedliwego” kakao wyniosła w Polsce 424 miliony złotych, co stanowiło 83% sprzedaży wszystkich produktów FT na polskim rynku [3].

Ekologiczne kakao organiczne

Ekologiczne, zrównoważone plantacje uprawy kakao funkcjonują w oparciu o własne, etyczne zasady. W przypadku zakładania nowej plantacji kakao ważne jest, aby pozostawić istniejący las. Drzewka kakaowe można zintegrować z istniejącą strukturą lasu, bo kakaowce najlepiej radzą sobie w agroleśnictwie, w otoczeniu innych drzew cieniujących. Jeśli na terenie nie istniał żaden las, należy posadzić inne drzewa, aby zapewnić efekt agroleśnictwa [6].

Kakaowce często rosną w otoczeniu drzew owocowych, takich jak banan, papaja czy mango. Obecność tych roślin jest bardzo korzystna dla kakaowca – stanowią one naturalną ochronę przed wiatrem oraz dostarczają glebie potrzebnych składników. W ekologicznej uprawie kakao nadrzędne znaczenie ma zdrowie i odporność drzew, które uzyskuje się dzięki równowadze światła słonecznego, cienia, powietrza, wody i składników odżywczych.

Najbardziej nieekologiczne są natomiast konwencjonalne uprawy kakao, które doprowadzają do niszczenia naturalnych ekosystemów. Taką wysoce wydajną i odporną na choroby odmianą kakao jest CCN-51, powszechnie produkowane dla przemysłu czekoladowego. Konwencjonalne uprawy kakao są silnie opryskiwane pestycydami, a ziarna kakaowca mają wyjątkową zdolność do kumulowania toksycznych substancji. Przemysłowe uprawy stanowią zagrożenie nie tylko dla konsumenta, ale i pracowników.

Inną istotną kwestią jest wyjaławianie ziemi i niszczenie środowiska naturalnego poprzez stosowanie monokultur, czyli uprawy wyłącznie kakaowca na olbrzymich terenach, celem intensyfikacji produkcji kakao. W ciągu ostatnich stu lat zielona, zachodnia część Afryki prawie całkowicie zamieniła się w pola uprawne. We wschodniej Gwatemali uprawa kakao stopniowo zanika, zachowane zostają jedynie resztki jego kulturowego znaczenia w postaci rytuałów i ceremonii [5].

Trudno przewidzieć, jaka będzie przyszłość plantacji kakao i związanych z nimi ludzi. Jednak to, co pozostaje po stronie konsumenta, to możliwość podejmowania świadomych wyborów, czyli sięgania po produkty z dobrych źródeł i z Certyfikatem Sprawiedliwego Handlu.

Organiczne kakao ceremonialne

Najważniejszą cechą kakao ceremonialnego jest brak ingerencji w jego naturę przez człowieka, dlatego kakao nazwane ceremonialnym powinno być z założenia organiczne. Ekologiczne kakao ceremonialne powstaje z natywnych rodzajów kakaowca, takich jak Criollo, pierwotnie pochodzące z Gwatemali oraz Chuncho, natywne dla Peru. 

Produkcja organicznego kakao wiąże się z zachowaniem zasad ekologicznej uprawy oraz dbałością na każdym etapie produkcji, począwszy od selekcji sadzonek kakaowca, poprzez warunki uprawy, fermentację, suszenie na słońcu i prażenie. Uprawa ekologicznego kakao przeprowadzana jest z odpowiednią intencją, uczciwie, z szacunkiem dla Ziemi i człowieka, czyli bez wyzysku. Kultywowanie świadomego, zrównoważonego rolnictwa to szansa na lepszą przyszłość rolników i środowiska.

[1] Cortez, R., Bachmann, G. (2018). The Chocolate in the Times of Fair Trade

[2] https://www.sprawiedliwyhandel.pl/certyfikacja-i-oznaczenia-produktow-fair-trade/

[3] https://www.fairtrade.org.pl/fairtrade/produkty-i-producenci/kakao/

[4] https://krytykapolityczna.pl/swiat/afryka-zachodnia-zapach-czekolady-ulicka/

[5] Kufer, J., Grube, N., Heinrich, M. (2006). Cacao in Eastern Guatemala: a sacred tree with ecological significance. Environment, Development and Sustainability

[6] https://www.naturland.de/images/UK/Producers/Naturland_compendium_organic_cocoa.pdf

[7] https://perfectdailygrind.com/2019/05/what-is-witches-broom-how-does-it-affect-cacao/